اهمیت هرس جامی و نحوه اجرای آن در درختان هلو

اهمیت هرس جامی و نحوه اجرای آن در درختان هلو

درختان هلو در بیشتر نقاط دنیا به فرم جامی هرس می شوند. هرس به این شکل فواید زیادی را برای پرورش دهندگان هلو دارد، این نوع هرس سبب گسترش تاج درخت در ارتفاعی کم شده و سبب تسهیل در عملیاتی مانند تنک کردن، هرس و برداشت محصول خواهد شد. علاوه بر آن سبب نفوذ ۳۰ درصد نور خورشید تا عمق ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متری درخت می شود (حد بحرانی نور برای توسعه جوانه های گل در هلو، در حدود ۲۰ درصد نور کامل خورشید است و برای تولید هلوهایی بزرگ، خوشرنگ و شیرین حداقل ۲۵ درصد نور کامل خورشید لازم است). در درختان هلویی که کمتر هرس می شوند شاخه های یک ساله یا همان شاخه های بارده به مرور از مرکز درخت دورتر می شوند که این امر سبب کاهش محصول و افزایش هزینه تولید خواهد شد. بنابراین هرس در درختان هلوی جوان بایستی با دقت زیاد انجام گیرد تا شاخه های یک ساله و نزدیک به مرکز در همان محل حفظ شوند. اگرچه ممکن است عملیات هرس بسته به هدف تولید کننده متفاوت باشد اما استفاده از دستوالعمل زیر از زمان کاشت نهال تا سال های سوم و چهارم و یا حتی پس از آن می تواند برای ایجاد فرم جامی در باغات هلو، مفید واقع گردد.
هرس در زمان کاشت 
هرس درختان هلو در زمان کاشت بیشتر به منظور ایجاد تعادل بین سیستم ریشه ای ضعیف و شاخساره درخت صورت می گیرد. درختانی که در پاییز کاشته می شوند باید در بهار سال بعد هرس شوند. با تغییر ارتفاع برش در سربرداری، ارتفاع شاخه های اصلی ایجاد شده از تنه اصلی نیز تغییر می نماید. به عنوان نمونه اگر محل سربرداری نزدیک به سطح زمین باشد، به طور مسلم انشعابات تنه اصلی نیز از نزدیک سطح زمین خواهد بود. بهترین حالت زمانی است که شاخه های اصلی با فاصله ۶۰-۵۰ سانتی متر از سطح زمین، از تنه اصلی درخت منشعب شوند. اگر فاصله کمتر از این مقدار باشد در کاربرد علف کش ها، حذف علف های هرز و سایر عملیات باغی امکان آسیب به درخت وجود خواهد داشت. درختان کوچک، به خصوص آنهایی که در اواخر فصل بهار پیوند شده اند، به طور معمول شاخه جانبی نداشته و بایستی عملیات سربرداری را از ارتفاع ۷۵-۶۰ سانتی متر از سطح زمین بر روی آنها انجام داد. این درختان به دلیل این که فقط ۳ ماه فرصت رشد داشته اند، اندازه کوچکی دارند. اما درختانی که در اواخر فصل تابستان پیوند می شوند (پیوند خواب) بیشتر از ۵ ماه فرصت برای رشد داشته و به نسبت اندازه بزرگ تری دارند. شاخه های اصلی به فاصله ۱۵-۱۰ سانتی متر در زیر محل سربرداری رشد می کنند. شاخه های جانبی ضعیف، بایستی تا ۳-۲ جوانه هرس شوند و این برش سبب رشد شاخه هایی می شوند که ممکن است برای انتخاب به عنوان شاخه های قوی با زاویه باز، باید به اندازه ۷-۶ جوانه هرس شوند و می توان آن ها را به عنوان شاخه اصلی حفظ کرد. ارتفاعه سرزنی به ارتفاع درخت بستگی دارد، به عنوان مثال درختانی که یک تا دو متر ارتفاع دارند، از ارتفاع ۶۰ تا ۷۵ سانتی متری و درختان بلندتر از فاصله ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر از سطح زمین سرزنی می شوند.
یکی دیگر از مواردی که در آن سربرداری بسیار لازم است در رابطه با درختان بزرگی است که شاخه های فرعی کمی تولید کرده اند. در این درختان عمل سربرداری از ارتفاع نام متری از سطح زمین صورت می گیرد. این عمل سبب می شود که درخت محور رشد جدیدی را برای خود تشکیل دهد تا شاخه های فرعی بتوانند بر روی آن رشد کنند. بر اساس تحقیقات به عمل آمده به طور معمول حدود ۱۰ درصد از درختان بزرگ، تحمل سربرداری شدید را نداشته و از بین خواهند رفت اما درختان با اندازه متوسط در برابر این عمل مقاومت نشان داده و می توانند رشد خود را از سر بگیرند.

هرس در اولین تابستان و اولین زمستان پس از کاشت 
هرس درختان یک ساله در اولین تابستان و اولین زمستان پس از کاشت، می تواند یک روش مؤثر در توسعه اسکلت درخت باشد. درختان هلو باید یک تا دو بار در طول تابستان و پیش از توقف رشد هرس شوند. هرس در اولین تابستان می تواند نیاز به هرس در زمستان اول را کاهش داده و باعث شود که درخت انرژی خود را صرف رشد شاخه های اصلی نماید. شاخه های تشکیل شده در قسمت پایین تنه اصلی درخت، طی دو مرحله، مرحله اول در فاصله بین اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد و مرحله دوم از اواسط تیر ماه تا اواسط مرداد ماه و تا ارتفاعی حدود ۵۰ سانتی متر حذف می شوند. تمامی شاخه هایی که به صورت عمودی رشد کرده اند و شاخه هایی که با تنه اصلی زاویه کمتر از ۴۵ درجه تشکیل داده اند، باید حذف شوند. به کمک جوانه گیری یا سرزنی شاخه هایی که به صورت عمودی رشد کرده اند، به سمت شاخه فرعی یا جوانه رو به بیرون، می توان گسترش درخت را افزایش داد. بهترین زمان برای انجام عملیات جوانه گیری در اواسط تیرماه تا اوایل مرداد ماه یعنی هنگامی که شاخه ها در اوج رشد و نمو خود هستند، است.
یک روش جدید در رابطه با هرس درختان یک ساله وجود دارد که بسیار امیدوار کننده به نظر می رسد. در این روش در اواسط خرداد ماه حدود نیمی از شاخه های دو سربالایی که زاویه کمتری نسبت به تنه اصلی دارند، حذف می شود. با این کار رشد شاخه های سرزنی شده متوقف و سبب تحریک رشد شاخه های دو سر پایینی که زاویه بیشتری داشتند، می شود.
اولین زمستان بحرانی ترین زمان برای انتخاب شاخه های تشکیل دهنده اسکلت درذخت است و باید در این انتخاب دقت لازم و کافی را مبذول داشت تا درخت در آینده بتواند محصول سنگین را تحمل کند. در این زمان باید سعی کرد تا به درخت فرمی شبیه به یک گلدان یا جام داده شود. در ابتدا بایستی تمامی شاخه های روی تنه اصلی درخت را تا ارتفاع ۰٫۵ متر از سطح زمین و همچنین تمام شاخه هایی که با تنه اصلی زاویه کمتر از ۴۵ درجه تشکیل می دهند، حذف شوند. شاخه های دوسری که باریک و ظریف هستند، به دلیل تقسیم سلول های پوست در زاویه بین دو سر، اغلب در برابر سرمای زمستانه، شانکر باکتریایی و حشرات چوب خوار بسیار آسیب پذیر بوده و باید حذف شوند.
نظر به این که الگوی درختان هلو با هم متفاوت است، دو روش عمده و مؤثر برای ایجاد فرم جامی در این درختان وجود دارد: روش معمول این است که سه شاخه اولیه و با زاویه باز را که به صورت هم سطح در اطراف تنه اصلی واقع شده اند، انتخاب و حفظ می کنیم. در برخی از درختان هلو دیده شده است که در پایان فصل اول رشد سه شاخه اصلی و قابل قبول ندارند اما درختان قوی و سالم با دو شاخه اصلی نیز می توانند رشد و توسعه پیدا کنند. در برخی موارد نیز چهار تا شش شاخه اصلی از یک نقطه تنه اصلی خارج شده و رشد کرده اند. در چنین حالتی بهتر است که فقط سه عدد از آنها بر روی درخت حفظ و بقیه حذف شوند. در صورتی که تمامی این شاخه ها بر روی درخت نگه داشته شوند، در نهایت سه تا از آن ها بر بقیه غالب شده و بقیه به سمت بیرون منحرف خواهند شد. روش دیگر برای ایجاد فرم جامی در درختان هلو این است که درختان از ارتفاع ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر سربرداری شوند. ۳ تا ۵ شاخه اصلی که به صورت هم سطح در اطراف تنه اصلی واقع شده اند را انتخاب و حفظ می کنند. شاخه های رشد کرده به صورت افقی باید حذف شوند. چون این چنین شاخه هایی به وسیله وزن زیاد محصول، به سمت پایین خم شده و جابجایی وسایل و تجهیزات لازم را مشکل خواهند کرد. شاخه های بلند و پر رشدی که از سطح بالایی شاخه های افقی روییده اند، باید حذف شوند البته به جز آنهایی که زاویه ۴۰ تا ۵۰ درجه نسبت به خط عمود دارند. علاوه بر آن پاجوش ها، شاخه های رشد کرده به سمت پایین و شاخه های عمودی و قوی که بر روی مرکز درخت سایه می اندازند، نیز باید حذف شوند. باید سعی کرد که با کوتاه نگه داشتن شاخه های قوی، تعادل را در درخت حفظ کرد.
هرس در دومین تابستان و دومین زمستان پس از کاشت 
در اواسط خرداد ماه تا اواسط تیر ماه شاخه های رشد کرده بر روی تنه اصلی و در زیر شاخه های اصلی درخت را باید حذف کرد و همچنین شاخه های پر رشد که در نزدیکی مرکز درخت و به صورت عمودی رشد کرده اند باید حذف شوند. در حالتی که شاخه های انتهایی در قسمت بالای شاخه فرعی تولید کرده باشند. باید شاخه انتهایی را در اواخر خرداد ماه درست در بالای شاخه ثانویه جوانه گیری کرد. این عمل همان طور که گفته شد سبب گسترش تاج درخت شده و در نتیجه رشد به سمت شاخه های جانبی مطلوب، هدایت می شود. هرس تابستانه را باید در حدود اواسط تیر ماه تکمیل کرد.
پس از گذشت دومین فصل رشد، درختان هلویی که در طول این دو سال به خوبی رشد کرده اند، ارتفاع آن ها ۱٫۵ تا ۲ متر، قطر گسترش ۱۸۰ تا ۲۵۰ سانتی متر و قطر تنه اصلی بین ۷٫۵ تا ۱۵ سانتی متر خواهد بود. این چنین درختانی که به طور معمول تعداد بی شماری جوانه گل داشته و اگر هرس متعادلی روی آن ها انجام شود، می توانند در تابستان حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم محصول دهی داشته باشند. هرس زیاده از حد و شدید سبب کاهش محصول در تابستان سوم خواهد شد. هر درخت بایستی دو یت بیشتر از دو شاخه اصلی دو سر و قوی با زاویه باز داشته باشد. در غیر این صورت باید سعی کرد تا دو شاخه اصلی مناسب انتخاب و نگه داشته شوند و بقیه را حذف کرد. شاخه های پر رشدی که به سمت مرکز درخت در حال رشدند نیز باید حذف شوند. شاخه های اصلی با رشد کمتر از ۷۵ سانتی مر را باید هرس کرد و تنها ۲ تا ۳ شاخه فرعی را که در محل مناسبی واقع شده اند بر روی آن نگه داشت. شاخه های جوان رشد کرده در قسمت پایین تنه اصلی نیز باید حذف شوند. دیگر شاخه های یک ساله بر روی درخت حفظ می شوند.
در بعضی مواقع دو شاخه با اندازه مساوی در نزدیکی قسمت انتهایی شاخه اصلی رشد کرده و حالت V شکلی را ایجاد می کنند. این شاخه های دو سر، ضعیف بوده و باید یکی از آن ها را حذف کرد. بیشتر قسمت انتهایی شاخه های اصلی به صورت عمودی رشد می کند. در چنین حالتی که نوک شاخه اصلی جهت گیری عمودی دارد و می توان آن را به وسیله هرس یا در واقع سربرداری به بیرون هدایت کرد. این عمل بهتر است در طول تابستان انجام شود اما در زمستان هم می تواند انجام شود.
هرس در سومین تابستان و سومین زمستان پس از کاشت 
درختانی که در اواسط خرداد ماه تا اواسط مرداد شاخه های پایینی آن ها حذف شده است رشد خوبی را خواهند داشت. برای ایجاد فرم گسترده در درخت باید قسمت عمودی انتهای شاخه ها، درست از بالای شاخه ثانویه که به سمت بیرون رشد کرده است، جوانه گیری شود.
پس از سومین فصل رشد، درختان هلو معمولاً ارتفاعی حدود ۱۸۰ تا ۲۷۰ سانتی متر و پهنایی حدود ۲۱۰ تا ۲۷۰ سانتی متر داشته و فطر گسترش در آن ها ۱۰ تا ۱۷ سانتی متر خواهد بود. پس از سپری کردن سومین زمستان و در تابستان چهارم درختان هلو در حدود ۲۰ کیلوگرم محصول خواهند داد. هرس در این مرحله از رشد، مانند روش هرس در دومین زمستان است و باید سعی شود تا گستردگی درخت درخت در ارتفاع کم، حفظ شود. حذف شاخه های پایینی درخت و شاخه های بارده اضافی بسیار مهم است.
به طور کلی هدف اصلی از هرس درختان هلو در سه سال رشدشان، ایجاد اسکلت قوی برای درخت است تا درخت هنگام محصول دهی بتواند بار سنگین میوه ها را تحمیل کند. در طول سال های چهارم ، پنجم و ششم، هم زمان با رشد و نمو، باغدار باید درخت را از مرحله رویشی به مرحله زایشی هدایت کند ( با استفاده از مدیریت آب ، تغذیه و…). درختان جوان بارده قدرت رشد به نسبت زیادی داشته و برای باز نگه داشتن مرکز درخت و حفظ اندازه آن به یک هرس اصلاح کننده و متوسط نیاز دارند. وزن میوه ها بر روی شاخه ها به گسترش تاج درخت کمک کرده و به هرس سنگین نیازی نیست.